Isı bitkinliği, vücudunuzun aşırı ısınması ve kendini etkili bir şekilde soğutamaması durumunda ortaya çıkan bir hastalıktır. Genellikle yoğun terleme nedeniyle fazla su ve tuz kaybına verilen bir tepkidir. Sıcak ve nemli havalarda dışarıda çalışmak veya egzersiz yapmak ya da klima olmayan aşırı sıcak ortamlarda uzun süre bulunmak tetikleyici olabilir.
Isı bitkinliği, ısıyla ilgili üç önemli hastalıktan biridir. Diğerleri, daha az ciddi olan ısı krampları ve en ciddi olan ısı çarpmasıdır. Bu durumlar birinden diğerine ilerleyebildiği için bazen bunlara ısı hastalığının üç aşaması denir.
Isı Bitkinliği ve Isı Çarpması Arasındaki Fark
Isı bitkinliği ve ısı çarpması birbiriyle ilişkili ancak farklı durumlardır. Isı bitkinliği belirtileri yaşıyorsanız ve vücudunuzu soğutmak için hızlı adımlar atmazsanız, durumunuz ısı çarpmasına ilerleyebilir.
Isı çarpması, ısı bitkinliğinin aksine, beyninize ve diğer hayati organlarınıza kalıcı hasar verebilecek çok ciddi, potansiyel olarak ölümcül bir durumdur. Isı çarpması belirtileri gördüğünüzde, bu bir acil durumdur ve hemen 112’yi aramalısınız.
Isı çarpmasına işaret edebilecek bazı belirtiler şunlardır:
- Vücut sıcaklığının 40°C (104°F) veya üzeri olması.
- Kafa karışıklığı, ajitasyon veya saldırganlık.
- Halüsinasyonlar.
- Konuşma bozukluğu.
- Bayılma.
- Terleyememek.
Güneş çarpması ile sıcak çarpması aynı şey midir? Evet, güneş çarpması bazı kişilerin sıcak çarpmasına verdiği isimdir.
Isı Bitkinliği Belirtileri
Isı bitkinliği belirtileri hızla başlayabilir veya yavaşça ortaya çıkabilir. Genellikle ilk olarak kol ve bacaklarda kırmızı bir ısı döküntüsü veya ağrılı ısı krampları görülebilir. Isı bitkinliği başladığında, şu belirtiler ortaya çıkabilir:
- Vücut sıcaklığının 37.8°C (100°F) üzerinde olması (normal sıcaklıkta bile ısı yorgunluğu yaşamak mümkündür).
- Baş dönmesi veya baygınlık.
- Tüyleri diken diken eden serin, nemli cilt.
- Bulanık görüş.
- Tükenmişlik.
- Baş ağrısı.
- Mide bulantısı ve kusma.
- Ağır terleme.
- Hızlı kalp atışı.
- Hızlı, sığ solunum.
- Şişmiş ayak bilekleri, ayaklar veya eller (ısı ödemi).
- Ayağa kalktığınızda kan basıncında düşüş.
Bebeklerde ısı bitkinliği belirtileri: Bebekler ve küçük çocuklar, ısı bitkinliği ve sıcak çarpması gibi ısı hastalıklarına karşı özellikle yüksek risk altındadır. Daha az terledikleri için serinlemeleri zorlaşır ve rahatsızlıklarını ifade edemeyebilirler. Bir bebekte ısı bitkinliğinin belirtileri şunlar olabilir:
- Her zamankinden daha soluk cilt (avuç içlerinde, tırnaklarda, gözlerde, diş etlerinde veya dilde daha belirgin).
- Her zamankinden daha soğuk cilt.
- Artan susuzluk ve idrara çıkma veya daha az ağlama gibi diğer susuzluk belirtileri.
- Vücut ısısında artış.
Isı Bitkinliğinin Nedenleri ve Risk Faktörleri
Isı bitkinliği, terlemenin buharlaşma hızının düşmesi ve vücudun sıvı ve elektrolit kaybetmesiyle ilişkilidir.
- Vücudun Soğutma Mekanizması: Teriniz kurudukça, ısıyı cildinizden uzaklaştırarak vücudunuzun kliması gibi davranır. Ancak hava sıcak ve nemli olduğunda, terin buharlaşması daha yavaşlar ve vücudunuz, özellikle aktif olduğunuzda, serin kalmak için mücadele eder.
- Sıvı ve Elektrolit Kaybı: Ne kadar çok terlerseniz, vücudunuzun sıvılarını ve sodyum ve potasyum gibi temel minerallerini (elektrolitler) o kadar çok tüketirsiniz. Bu su ve mineral kayıpları, ısı bitkinliğinin ana semptomlarına neden olur.
- Isı İndeksi: Isı bitkinliği, bağıl nem ve hava sıcaklığının etkileri birleştiğinde ne kadar sıcak hissettiğinizi ölçen ısı indeksi ile güçlü bir şekilde ilişkilidir. Isı endeksi 32°C (90°F) veya daha fazlasına çıktığında ısıyla ilişkili hastalık riski önemli ölçüde artar. Tam güneş ışığı altında ısı endeksinin daha da yüksek olabileceğini unutmayın.
Isı Tükenmesinin Risk Faktörleri:
- Yaş: Bebekler ve 4 yaşına kadar olan çocuklar ile 65 yaş üstü yetişkinler, sıcağa daha yavaş uyum sağladıkları için özellikle savunmasızdır.
- Belirli Sağlık Koşulları: Kalp, akciğer veya böbrek hastalığı, obezite veya düşük kilo, yüksek tansiyon, diyabet, akıl hastalığı, orak hücreli anemi özelliği, alkolizm, güneş yanığı ve ateşe neden olan herhangi bir durum riski artırır. Diyabetli kişiler, ısıyla ilişkili hastalıklardan ölüm açısından daha yüksek risk altındadır.
- İlaçlar: Diüretikler, yatıştırıcılar, sakinleştiriciler, uyarıcılar, kalp ve tansiyon ilaçları ve psikiyatrik rahatsızlıklar için bazı ilaçlar riski artırabilir.
- Alkol Kullanımı: Alkol, vücudunuzun sıvı dengesini olumsuz etkileyebilir ve dehidrasyona katkıda bulunabilir.
- Ani Sıcaklık Değişiklikleri: Vücudunuz sıcaklığa uyum sağlayabilir, ancak aniden sıcak bir ortama geçiş veya mevsim dışı sıcak hava dalgaları adaptasyonu zorlaştırabilir.
- Kentsel Isı Adası Etkisi: Kentsel alanlarda asfalt ve betonun ısıyı depolayıp geceleri salması, gece sıcaklıklarının yüksek kalmasına ve serinleme fırsatlarının azalmasına neden olur.
Isı Bitkinliği Teşhisi ve Tedavisi
Teşhis: Isı bitkinliği belirtileriniz varsa veya böyle biri varsa, ısı çarpmasını ekarte etmek için bir sıcaklık ölçümü yaptırın. Bir spor etkinliğinde veya sağlık görevlisinin bulunduğu bir yerde, rektal sıcaklık ölçümü yapılabilir. Aktiviteniz hakkında da sorular sorulacaktır. Ateşiniz sıcak çarpması geçirdiğinizi düşündürecek kadar yüksekse (40°C veya üzeri), kan testi (sodyum, potasyum, kan gazları), idrar testi, kas testleri veya görüntüleme testleri gibi ek testler yapılabilir.
Tedavi: Isı bitkinliği belirtileriniz varsa, hemen sıcaktan çıkıp dinlenmeniz, ideal olarak klimalı bir odada bulunmanız önemlidir. İçeri giremiyorsanız, en yakın serin ve gölgeli yeri bulmaya çalışın.
- Su veya spor içecekleri için (kafein ve alkolden kaçının) – yaklaşık bir saat boyunca büyük yudumlar yerine küçük yudumlar alın.
- Sıkı veya gereksiz giysilerinizi çıkarın.
- Serin bir duş, banyo veya sünger banyosu yapın.
- Vantilatör veya buz havlusu gibi diğer soğutma önlemlerini uygulayın.
Bir saat içinde kendinizi daha iyi hissetmezseniz, tıbbi yardım alın çünkü tedavi edilmeyen ısı yorgunluğu ısı çarpmasına dönüşebilir. Ateşiniz yükselirse veya semptomlarınız kötüleşirse, beklemeyin — 112’yi arayın veya acil servise gidin.
Isı bitkinliğinden kurtulmak ne kadar zaman alır? Genellikle dinlenme ve sıvı alımıyla geçer. Bir saat içinde kendinizi daha iyi hissetmelisiniz. Yine de, muhtemelen önümüzdeki hafta yüksek sıcaklıklara karşı daha hassas olacaksınız. Doktorunuz normal aktivitelerinize dönmenizin güvenli olduğunu söyleyene kadar sıcak havalardan ve yoğun egzersizlerden kaçınmanız en iyisidir.
Ne Zaman Doktoru Ziyaret Etmeli?
Isı yorgunluğu belirtileri bir saatlik dinlenme ve sıvı alımıyla düzelmezse tıbbi yardım alın. Isı yorgunluğu belirtileri gösteren bir kişide şu belirtiler varsa hemen yardım alın:
- Sıvıları içememe veya tutamama.
- Vücut sıcaklığı 40°C (104°F) veya daha fazla.
- Konuşma, ayakta durma veya yürümede zorluk çekme.
- Çok fazla terlemeye devam etme.
- Kafası karışık görünme.
- Bayılma.
Isı Bitkinliğini Önleme
Isı indeksi yüksek olduğunda, klimada içeride kalmak en iyisidir. Dışarı çıkmanız gerekiyorsa, şu adımları izleyerek ısı yorgunluğunu önleyebilirsiniz:
- Havaya uygun giyinin: Hafif, açık renkli, bol giysiler ve geniş kenarlı bir şapka giyin.
- Güneş yanığını önleyin: En az 15 SPF’li geniş spektrumlu bir güneş kremi kullanın ve her 2 saatte bir veya çok fazla yüzdükten/terledikten sonra tekrar uygulayın. Güneş gözlüğü takın.
- Aktivitelerinizi zamanlayın: Günün en sıcak saatlerinden kaçınmak için açık hava egzersizlerinizi, bahçe işlerinizi veya diğer aktivitelerinizi sabahın erken saatlerinde veya akşamları yapın.
- Ekstra sıvı tüketin: Susuz kalmayı önlemek için bol su veya diğer alkolsüz, kafeinsiz içecekler için. Çok sıcak ve nemli olduğunda elektrolit açısından zengin bir spor içeceği düşünebilirsiniz.
- Genel Öneriler: Egzersizden 2-3 saat önce 500-600 ml (17-20 ons) sıvı için. Egzersizden hemen önce 250 ml (8 ons) daha su veya spor içeceği ekleyin. Egzersiz sırasında, susamasanız bile her 20 dakikada bir 200-300 ml (7-10 ons) daha su tüketin. Ayrıca, egzersizden sonraki yarım saat içinde 250 ml (8 ons) daha için.
- Önemli Not: Epilepsiniz veya ciddi kalp, böbrek veya karaciğer hastalığınız varsa, sıvı kısıtlaması olan bir diyet uyguluyorsanız veya sıvı tutulumu sorununuz varsa, sıvı alımınızı artırmadan önce doktorunuza danışın. Sizin için en iyi sıvı türleri hakkında tavsiye alın.
- Sıcaklığa alışın: Sıcak bir yere yeni geldiyseniz veya bölgenizde yılın ilk sıcak hava dalgasını yaşıyorsanız, değişime alışmak için biraz zaman ayırın. Vücudunuz uyum sağlayana kadar sıcakta çalışma veya egzersiz yapma sürenizi sınırlayın.
- Risklerinizi bilin: Tıbbi bir rahatsızlığınız varsa veya risklerinizi artıran bir ilaç kullanıyorsanız, daha kolay etkilenebilirsiniz.
- Sıcak araba trajedilerinin önlenmesi: Sıcak bir arabada bir çocuğu veya evcil hayvanı asla bırakmayın, hatta birkaç dakikalığına bile, camlar açık olsa veya gölgeye park etmiş olsanız bile. Çocuklar aşırı ısınmadan hızla ısı bitkinliğine, ardından ısı çarpmasına ve hatta ölüme geçebilirler.
- İçerideki riskleri azaltmak: Evinizde klima yoksa, havalandırmayı artırmak için pencereleri açın ve vantilatörleri çalıştırın. Mümkünse, gündüzleri kütüphaneler veya alışveriş merkezleri gibi serin iç mekanlara gidin. Bazı şehirlerde sıcak hava dalgaları sırasında soğutma merkezleri açıktır.