Kişilik bozuklukları, bireylerin düşünme, hissetme ve davranış biçimlerini etkileyen, genellikle esnek olmayan ve sağlıksız kalıplardır. Bu durumlar günlük hayatınızı ve ilişkilerinizi derinden etkileyebilir. Değişime adapte olmakta zorlanabilir, dürtüsel veya şüpheci olabilirsiniz. Hatta başkalarının tuhaf veya üzücü bulduğu şeyler yapabilir veya söyleyebilirsiniz, bu da sosyal bağlantı kurmayı zorlaştırabilir. Bu uzun vadeli kalıplar, kişisel ve iş hayatınızın yanı sıra ruh sağlığınıza da zarar verebilir. Ve en önemlisi, bir kişilik bozukluğunuz olup olmadığını her zaman kendiniz fark edemeyebilirsiniz.
Kişilik Bozukluğu Türleri ve Belirtileri
Kişilik bozuklukları, belirli özelliklerine göre farklı kategorilere ayrılır:
- Paranoid Kişilik Bozukluğu: Mantıklı bir sebep olmasa bile, insanların her zaman sizden faydalanmaya çalıştığını hissedersiniz. Başkalarına güvenmek ve sağlıklı ilişkiler kurmakta zorlanırsınız.
- Şizoid Kişilik Bozukluğu: Duygularınızı ifade etmekte güçlük çekersiniz. Duygusal tepkilerinizde sınırlılık olabilir ve “soğuk” görünebilirsiniz. Zevk almakta zorluk çekebilir ve cinsel ilişkilere karşı çok az ilgi duyabilirsiniz.
- Şizotipal Kişilik Bozukluğu: Garip inançlarınız (örneğin telepati), tuhaf veya dağınık kıyafetleriniz olabilir. Başkalarının niyetlerinden şüphelenebilir ve yakın aile dışındaki insanlarla birlikteyken kaygı yaşayabilirsiniz.
- Antisosyal Kişilik Bozukluğu: İstediğinizi elde etmek için başkalarını kızdırmaya, kandırmaya veya onlara kötü davranmaya çalışabilirsiniz. Neyin doğru neyin yanlış olduğunu umursamayabilir, yalan söyleyebilir ve pervasız, şiddet içeren veya yasa dışı eylemlerde bulunabilirsiniz. Empati eksikliği belirgindir.
- Sınır Kişilik Bozukluğu (Borderline): Aniden değişen güçlü öfke, üzüntü veya kaygı duyguları yaşayabilirsiniz. Terk edilme korkusuyla yoğun bir şekilde birine bağlanmaya çalışabilir, ilişkilerinizde aşırılıklar arasında gidip gelebilirsiniz (“mükemmel”den “berbat”a). Kim olduğunuza dair güçlü bir hissiniz yoksa, dürtüsel davranışlar sergileyebilirsiniz.
- Histrionik Kişilik Bozukluğu: Fark edilme arzunuz diğer tüm duygulardan daha güçlüdür. Kendinizi ilgi odağı yapmak için sosyal becerilerinizi kullanır, diğer insanlarla ilgilenmiyor gibi görünebilirsiniz. Görünüşünüze aşırı düşkün olabilir ve uygunsuz şekilde ciyak veya seksi giyinebilirsiniz.
- Narsistik Kişilik Bozukluğu: Kendinizi iyi göstermek istersiniz, bunu yapmak için başkalarını incitmeniz veya görmezden gelmeniz gerekse bile. Aşırı övünebilir, başkalarının sözünü kesebilir ve istediğiniz gibi davranılmadığında öfkelenebilirsiniz. İçinizde güvensizlik ve aşırı hassasiyet vardır, eleştirildiğinde ruh haliniz değişebilir ve depresyona girebilirsiniz.
- Kaçıngan Kişilik Bozukluğu: Reddedilme veya başkalarının önünde kötü görünme riskini almaktansa yalnız kalmayı tercih edersiniz. Yeni şeyler denemekte zorlanır, kendinizi çekici bulmayabilir ve büyük gruplarda çok rahatsız hissedebilirsiniz.
- Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu: İnsanları, görevleri veya durumları kontrol etme arzusu bu bozukluğun temelini oluşturur. Kurallara, ayrıntılara ve düzene aşırı dikkat edebilir, rahatlamayı zor bulabilir veya her şeyi kendiniz yapmak zorunda hissedebilirsiniz. Başkalarını sert bir şekilde yargılayabilirsiniz. (Bu, Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) ile aynı şey değildir.)
- Bağımlı Kişilik Bozukluğu: En yakınlarınızdan ayrı kalmaktan nefret ettiğiniz için çok yapışkan olabilirsiniz. Terk edilme düşüncesi ciddi korkuya neden olur. Özgüveniniz düşüktür, yeni şeyler denemeye isteksizsinizdir ve günlük kararlar bile başkalarının onayına bağlı olabilir.
Tanı ve Tedavi Süreci
- Tanı: Kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle bu durumu kendi başlarına fark etmezler. Tanı, genellikle kaygı veya depresyon gibi başka bir ruh sağlığı sorunu için yardım aradıklarında veya birileri terapiye başlamalarını önerdiğinde ortaya çıkar. Bir profesyonel, kişiliğinizin belirli kısımlarının ev ve iş ilişkilerinize zarar verecek kadar katı olup olmadığını anlamak için sorular sorar.
- Tedavi: Kişilik bozuklukları yoğun, sürekli olabilir ve hayatınızın birçok bölümünü etkileyebilir, ancak yardım alabilirsiniz. En yaygın tedavi yöntemi konuşma terapisidir. Bir ruh sağlığı uzmanıyla görüşerek sorunlarınıza neden olan düşünce ve davranış kalıplarını görmeniz ve değiştirmeniz sağlanır. Bu, zamanla stresle ve diğer insanlarla daha sağlıklı bir şekilde başa çıkmanıza yardımcı olabilir.
- İlaçlar: Hiçbir ilaç kişilik bozukluklarını doğrudan tedavi etmek için özel olarak onaylanmamıştır. Ancak bazı ilaçlar ciddi semptomlara yardımcı olabilir. Bu durumda, doktorunuz terapiye ek olarak antidepresanlar, ruh hali dengeleyiciler, antipsikotik ilaçlar veya bazı kişilik bozuklukları olan kişiler hariç kaygı giderici ilaçlar reçete edebilir.